Η δολοφονία του Τζον Κένεντι στο Ντάλας το 1963 ίσως να μην είχε αποτυπωθεί ιστορικά, αν ο Αβραάμ Ζαπρούντερ δεν κατέγραφε με την κάμερα Super 8 εκείνο το πλέον διάσημο ερασιτεχνικό φιλμ. Τα ερασιτεχνικά φιλμάκια αποτελούν μια μοναδική πηγή οπτικοακουστικού υλικού, που συχνά συμπληρώνουν ή ακόμα και ξεπερνούν τις επίσημες κινηματογραφήσεις.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον Νίκο Μητρογιαννόπουλο, τον μοναδικό συλλέκτη ερασιτεχνικών φιλμ στην Ελλάδα, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία αυτού του ιδιαίτερου αρχείου. Σύμφωνα με τον κ. Μητρογιαννόπουλο, τα ερασιτεχνικά φιλμ διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τις οικογενειακές ταινίες, που καταγράφουν ιδιωτικές στιγμές, και τις ταινίες μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ, όπου κινηματογραφόφιλοι πειραματίζονται με τα εργαλεία του σινεμά.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις κινηματογραφικές λέσχες, όπως η Ελληνική Λέσχη Ερασιτεχνών Κινηματογραφιστών (ΕΛΕΚ), που δραστηριοποιήθηκε κυρίως τη δεκαετία του '60, προωθώντας την ερασιτεχνική δημιουργία στην Ελλάδα.
Τα ερασιτεχνικά φιλμάκια καταγράφουν τόπους και σκηνές της καθημερινής ζωής, που συχνά δεν αποτυπώνονται από τα επίσημα μέσα. Για παράδειγμα, στην ταινία «Πέραμα» της δεκαετίας του '80 του Βασίλη Τριανταφύλλου διασώζεται μια εικόνα του Περάματος που δεν έχει καταγραφεί αλλού. Πολλά οικογενειακά φιλμάκια προσφέρουν πολύτιμες ματιές σε περιοχές όπως η Καρδίτσα, η Λαμία, η Καλαμάτα, η Καβάλα, η Σύρος, τα Γιάννενα, η Νάξος, αλλά και σε αστικά κέντρα όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη.
Στις ταινίες αυτές διασώζεται η τοπική ιστορία, σκηνές από την καθημερινότητα, οι σχέσεις γονιών και παιδιών και οι αλλαγές στο αστικό τοπίο. Σε φιλμάκια της Αθήνας από τις δεκαετίες του '60, '70 και '80 εμφανίζονται κτήρια που σήμερα δεν υπάρχουν πλέον. Ακόμη, μέσα από στιγμιότυπα εορτασμών, όπως αρραβώνες, αποτυπώνονται κοινωνικές συνήθειες της εποχής, όπως η προσφορά πατατακίων και γαριδακίων ως εκλεκτά εδέσματα σε επίσημες εκδηλώσεις.
Σημαντική είναι και η κατηγορία φιλμ που έχουν δημιουργήσει Έλληνες μετανάστες στο εξωτερικό. Το αρχείο της οικογένειας Πετροπούλου, για παράδειγμα, περιλαμβάνει σκηνές από τη ζωή στον Καναδά τη δεκαετία του '50 και τη μετεγκατάσταση στη Μεσσηνία τη δεκαετία του '60 και '70.
Η αξία της «ιστορίας από κάτω»
Όπως επισημαίνει ο κ. Μητρογιαννόπουλος, τα ερασιτεχνικά φιλμ αποτελούν μια προσπάθεια καταγραφής της ιστορίας από τη σκοπιά των απλών ανθρώπων. Μέσα από αυτά, μειονότητες και κοινωνικές ομάδες που συχνά αγνοούνται από την επίσημη ιστοριογραφία αποτυπώνουν τα γεγονότα με τη δική τους ματιά. Σε αρχεία του εξωτερικού περιλαμβάνονται συλλογές που καταγράφουν, μεταξύ άλλων, Αμερικανοϊάπωνες σε στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, Εβραίους, έγχρωμους και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας.
Συχνά, η δημόσια ιστορία αναδεικνύεται μέσα από ιδιωτικές αφηγήσεις. Για παράδειγμα, στο αρχείο της οικογένειας Γεωργόπουλου, που περιήλθε στον κ. Μητρογιαννόπουλο μέσω του Μάνου Χαριτάτου, αποτυπώνεται η κατασκευή του Υπεριρανικού Σιδηροδρόμου στην Περσία τη δεκαετία του '20 και '30, καθώς και ταξίδια με προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου και η Κυβέλη.
Αντίστοιχα, τα φιλμάκια του Κουτέλα, ανθοπώλη στην Άγκυρα, καταγράφουν πολιτικά γεγονότα, όπως η επίσκεψη του πρώην Καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ, αλλά και τη ζωή στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα από τη δεκαετία του '40 έως τα μέσα του '70, αναδεικνύοντας το κοσμοπολίτικο πνεύμα της εποχής.
Το αρχείο «Των Ανωνύμων» και η σημασία της διατήρησης
Το πρώτο ερασιτεχνικό φιλμ βρέθηκε τυχαία στα χέρια του κ. Μητρογιαννόπουλου το 1997, όταν σπούδαζε σκηνοθεσία και εντόπισε ένα φιλμάκι από μήνα του μέλιτος ζευγαριού στη Νέα Υόρκη το 1970. Με την πάροδο του χρόνου, η συλλογή του μεγάλωσε σημαντικά. Το 2003 ίδρυσε την αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία «Των Ανωνύμων», ώστε το υλικό να αποκτήσει θεσμική υπόσταση.
Το αρχείο σήμερα αριθμεί περίπου 900-1.000 ταινίες, ενώ η καταλογογράφησή του πραγματοποιήθηκε από το Τμήμα Κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Οι υπεύθυνοι του πανεπιστημίου το χαρακτήρισαν «ένα από τα μεγαλύτερα-μικρά αρχεία», γεγονός που προσέλκυσε και μεταπτυχιακούς φοιτητές για πρακτική άσκηση στην Ελλάδα.
Εκτός από φιλμάκια, το αρχείο περιλαμβάνει φωτογραφίες, επιστολές, απολυτήρια και άλλα γραπτά τεκμήρια που συνοδεύουν τα φιλμ. Στο εξωτερικό, η φύλαξη τέτοιων αρχείων είναι πιο διαδεδομένη, με τοπικά αρχεία να λειτουργούν σε πολλές πόλεις και τη δημόσια συμμετοχή να είναι μεγαλύτερη σε σχέση με την Ελλάδα.
Τα ερασιτεχνικά φιλμ αξιοποιούνται από δημόσιους φορείς και ιδιώτες, για τεκμηρίωση έργων υποδομής, εκθέσεις και εθνολογικές ή ανθρωπολογικές μελέτες. Ενδεικτικά, μέρος του αρχείου της οικογένειας Γεωργόπουλου χρησιμοποιήθηκε στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Ο κ. Μητρογιαννόπουλος επισημαίνει ότι ο όγκος του υλικού ξεπερνά τις δυνατότητές του και τονίζει την ανάγκη δημιουργίας τοπικών οπτικοακουστικών αρχείων σε κάθε περιοχή της Ελλάδας, ώστε το υλικό να μην παραμένει συγκεντρωμένο μόνο στην Αθήνα.
Ο Νίκος Μητρογιαννόπουλος γεννήθηκε το 1966 στην Αθήνα. Σπούδασε Φιλολογία και Σκηνοθεσία, ενώ η μελέτη των ερασιτεχνικών φιλμ αποτέλεσε θέμα της διδακτορικής του διατριβής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Υπήρξε σύμβουλος οπτικοακουστικού αρχείου του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ).
Περισσότερες πληροφορίες και δείγματα φιλμ είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα Των Ανωνύμων και στο κανάλι του αρχείου στο YouTube.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
