Σε μία εποχή ραγδαίων γεωπολιτικών εξελίξεων, η Ελλάδα και η Τουρκία βρίσκονται αντιμέτωπες σε έναν νέο, άτυπο αλλά κρίσιμο «αγώνα δρόμου», διεκδικώντας φθηνά δάνεια δισεκατομμυρίων από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα SAFE (Security Action for Europe), που στοχεύει στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας και ανθεκτικότητας.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο άναψε χθες το «πράσινο» φως για τη δημιουργία του νέου αυτού χρηματοδοτικού εργαλείου, που θα παρέχει χαμηλότοκα δάνεια έως 150 δισ. ευρώ, για κοινές επενδύσεις στην ευρωπαϊκή άμυνα, εγγυημένα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.
Τα δάνεια αυτά θα προορίζονται για την κοινή χρηματοδότηση αγορών και εξοπλιστικών έργων σε τομείς όπου η ευρωπαϊκή προσφορά παραμένει ανεπαρκής, όπως η παραγωγή πυραύλων, πυρομαχικών, μη επανδρωμένων αεροσκαφών και αντιαεροπορικών αμυντικών συστημάτων, κ.α..
Στα δάνεια αυτά θα μπορούν να συμμετάσχουν χώρες εκτός ΕΕ, όπως η Νορβηγία και η Ουκρανία, που έχουν υπογράψει μια εταιρική σχέση άμυνας και ασφάλειας, καθώς και η Βρετανία, η οποία υπέγραψε με την ΕΕ παρόμοια συμφωνία εταιρικής σχέσης στις 19 Μαΐου στο Λονδίνο, καθώς και υποψήφιες προς ένταξη χώρες, όπως η Τουρκία.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί έσπευσαν να προεξοφλήσουν ότι έχει ανοίξει ο δρόμος για τη συμμετοχή στο πρόγραμμα και της Τουρκίας, η Κομισιόν έστειλε αυστηρό μήνυμα προς την Άγκυρα, σχετικά με τη συμμετοχή της στην Ευρωπαϊκή Άμυνα, σημειώνοντας πως απειλές σε βάρος ενός κράτους-μέλους της ΕΕ «κλείνουν την πόρτα».
Αυστηρό μήνυμα της Κομισιόν
Ο εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα άμυνας, Τομάς Ρενιέ, απαντώντας σε ερωτήσεις για τη δυνατότητα συμμετοχής τρίτων χωρών στο χρηματοδοτικό μέσο SAFE, δήλωσε χθες ότι η Επιτροπή λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις επιφυλάξεις ορισμένων κρατών-μελών.
«Λάβαμε σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες που εγείρουν κάποια κράτη-μέλη, όταν προτείναμε το SAFE. Το άρθρο 16 (σ.σ.: του κανονισμού) είναι σαφές. Η συμμετοχή μιας τρίτης χώρας μπορεί να αποκλειστεί, αν η εν λόγω τρίτη χώρα θέτει άμεση απειλή στην άμυνα ή την ασφάλεια ενός κράτους-μέλους της ΕΕ ή σε ολόκληρη την ΕΕ», είπε ο Τομάς Ρενιέ.
Ακόμη και αν συμμετάσχει η Τουρκία, ο κανονισμός επιβάλει περιορισμούς στη συμμετοχή της. Όπως εξήγησε ο εκπρόσωπος, για κάθε προϊόν που παράγεται στο πλαίσιο κοινής προμήθειας, τουλάχιστον το 65% των επιμέρους εξαρτημάτων του θα πρέπει να προέρχεται από κράτη-μέλη της ΕΕ, χώρες της ΕΖΕΣ/ΕΟΧ ή την Ουκρανία. Οι λοιπές τρίτες χώρες δεν μπορούν να υπερβαίνουν το 35% της συνεισφοράς σε υλικά ή υποσυστήματα.
Διπλωματικές πηγές της Ελλάδας επισημαίνουν ότι για τη συμμετοχή της Τουρκίας, όπως και για όλες τις άλλες υποψήφιες προς ένταξη χώρες, θα πρέπει να συνομολογηθεί μια διαφορετικού τύπου συμφωνία από το Συμβούλιο με ομοφωνία, ενώ υπάρχουν και δύο δικλείδες ασφαλείας.
Στο κείμενο του κανονισμού αναφέρεται ρητά ότι καμία χώρα που απειλεί τα συμφέροντα της ΕΕ και άλλη χώρα μέλος της ΕΕ δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε αυτές. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα στην ελληνική κυβέρνηση να συνδέσει την έγκριση τέτοιας συμφωνίας με ανταλλάγματα από την πλευρά της Άγκυρας, όπως η απόσυρση του casus belli κατά της Ελλάδας, για την οποία έχει μιλήσει ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης.
Πάντως, δεν πρόκειται για μια εύκολη διπλωματική αντιπαράθεση, καθώς ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θεωρούν ότι η συμμετοχή της Τουρκίας σε projects της ευρωπαϊκής άμυνας είναι ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου του μεγέθους και των δυνατοτήτων της αμυντικής της βιομηχανίας, αλλά και του γεγονότος ότι έχει τον δεύτερο μεγαλύτερο στρατό στο NATO.
Η ερμηνεία του άρθρου 16
Εξάλλου, το άρθρο 16 του κανονισμού για το SAFE αφήνει αρκετά περιθώρια ερμηνειών, με τον τρόπο που «φωτογραφίζει» την πιθανή συμμετοχή τουρκικών εταιρειών στο πρόγραμμα.
Αναφέρει, ειδικότερα, ότι εταιρείες από τρίτες χώρες μπορούν να ελέγχουν ευρωπαϊκές εταιρείες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα SAFE (όπως συμβαίνει, για παράδειγμα, με την ιταλική Piaggio που ιδιωτικοποιήθηκε από την ιταλική κυβέρνηση και ελέγχεται πλέον από την τουρκική Baykar).
Σε αυτή την περίπτωση, το άρθρο 16 προβλέπει ότι η εταιρεία από τρίτη χώρα μπορεί να συμμετάσχει στην κοινή προμήθεια εφόσον έχει υποβληθεί σε έλεγχο (screening) σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2019/452 και, όπου απαιτείται, σε κατάλληλα μέτρα μετριασμού των κινδύνων. Σημειώνεται ότι ο κανονισμός αυτός ορίζει πώς ελέγχονται ξένες επενδύσεις για την προστασία της ασφάλειας της Ευρώπης.
Όμως, ο κανονισμός δίνει και μια εναλλακτική λύση: να δοθούν εγγυήσεις από το κράτος μέλος όπου είναι εγκατεστημένη η εταιρεία, δηλαδή στην προκειμένη περίπτωση από την Ιταλία, ότι η συμμετοχή της εταιρείας που ελέγχεται από οντότητα τρίτης χώρας «δεν αντίκειται στα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας της Ένωσης και των κρατών μελών».
Οι εν λόγω εγγυήσεις, αναφέρει ο κανονισμός, μπορούν να βασίζονται σε τυποποιημένο πρότυπο της Επιτροπής και πρέπει να τεκμηριώνουν συγκεκριμένα ότι:
- ο έλεγχος της εταιρείας δεν περιορίζει την ικανότητά της να εκπληρώσει την παραγγελία και να παραδώσει αποτελέσματα, και
- αποτρέπεται η πρόσβαση τρίτης χώρας ή οντότητας τρίτης χώρας σε διαβαθμισμένες πληροφορίες σχετικές με την προμήθεια, ενώ οι εμπλεκόμενοι εργαζόμενοι ή άλλα πρόσωπα διαθέτουν εθνική άδεια ασφαλείας.
Με αυτούς τους όρους θα κριθεί ένα πιθανό αίτημα π.χ. της Piaggio και της Baykar για ένα δάνειο από το SAFE και αυτό, σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες, σημαίνει ότι, αν η ιταλική κυβέρνηση εγγυηθεί προς την Κομισιόν για τη συμμετοχή της Baykar θα μπορούσε να εγκριθεί η συμμετοχή της τουρκικής εταιρείας στο πρόγραμμα, χωρίς να μπορεί να παρέμβει η ελληνική κυβέρνηση.
Ο κανονισμός δεν αναφέρει ότι αυτές οι συμφωνίες θα πρέπει να εγκρίνονται με ομοφωνία από τα κράτη μέλη, ώστε να έχει η Ελλάδα δικαίωμα βέτο και μένει να φανεί στην πορεία πώς όλα αυτά θα ερμηνευτούν και θα εφαρμοστούν.
Επιλέξιμες δράσεις
Οι επιλέξιμες δραστηριότητες που χρηματοδοτούνται μέσω του SAFE θα αφορούν τον πρώτο κατάλογο τομέων προτεραιότητας που προσδιορίστηκαν από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 6 Μαρτίου 2025 και θα χωριστούν σε δύο κατηγορίες αμυντικών προϊόντων:
- πυρομαχικά και πύραυλοι συστήματα πυροβολικού, συμπεριλαμβανομένων δυνατοτήτων κρούσης ακριβείας σε βάθος· χερσαίες μαχητικές δυνατότητες και τα συστήματα υποστήριξής τους, συμπεριλαμβανομένου του εξοπλισμού στρατιωτών και των όπλων πεζικού· προστασία κρίσιμων υποδομών· κυβερνοασφάλεια· στρατιωτική κινητικότητα, συμπεριλαμβανομένης της αντι-κινητικότητας.
- συστήματα αεράμυνας και αντιπυραυλικής άμυνας θαλάσσιες επιφανειακές και υποβρύχιες δυνατότητες drones και συστήματα αντι-drone· στρατηγικοί διευκολυντές, όπως, ενδεικτικά, στρατηγικές αερομεταφορές, εναέριος ανεφοδιασμός και συστήματα C4ISTAR, καθώς και διαστημικά μέσα και υπηρεσίες· προστασία διαστημικών μέσων τεχνητή νοημοσύνη και ηλεκτρονικός πόλεμος.
Η ελληνική στρατηγική
Η Ελλάδα επιχειρεί να αξιοποιήσει το πρόγραμμα ως εργαλείο ενίσχυσης της αμυντικής βιομηχανίας, η οποία τα τελευταία χρόνια επιχειρεί να αναβαθμιστεί μέσω συνεργασιών με ευρωπαϊκές εταιρείες, με στόχο να αποκτήσει πρόσβαση σε κοινά ερευνητικά προγράμματα και γραμμές παραγωγής.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κοινοπραξία που έχουν δημιουργήσει τα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα (ΕΑΣ) με την τσεχική MSM Export που ανήκει στον όμιλο CSG για την παραγωγή πυρομαχικών με συμμετοχή στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα ASAP.
Μία κοινοπραξία που έχει βρει εμπόδια, ωστόσο τους τελευταίους μήνες έχει προχωρήσει. Μάλιστα η κατηγορία των επιλέξιμων δράσεων του προγράμματος SAFE που αφορά την παραγωγή πυρομαχικών, είναι σαν να «φωτογραφίζει» την κοινοπραξία των ΕΑΣ με την MSM Export.
Επίσης η Intracom Defense (IDE) μία εταιρεία που συμμετέχει εδώ και αρκετά χρόνια στην παραγωγή του αντιαεροπορικού συστήματος IRIS-T της Diehl Defence που έχει αναδειχτεί ως ένα οπλικό σύστημα στρατηγικής αξίας για την Ουκρανία και κατασκευάζεται με τη συμμετοχή της Intracom Defense, ισραηλινών πλέον συμφερόντων. Στην παραγωγή του IRIS -Τ συμμετέχουν και τα ΕΑΣ, μία δραστηριότητα που δεν έχει περάσει στην κοινοπραξία με την MSM Export.
Επίσης είναι αρκετές πλέον οι ιδιωτικές εταιρείες που ασχολούνται με τον κλάδο των μη επανδρωμένων συστημάτων τόσο με επιφανειακές όσο και υποβρύχιες δυνατότητες.
Η τουρκική αντεπίθεση
Παρά το γεγονός ότι η Τουρκία δεν είναι κράτος-μέλος της ΕΕ, θέλει να συμμετέχει στο πρόγραμμα SAFE, μέσω ιδιωτικών εταιρειών όπως η Baykar – η οποία εξαγόρασε προσφάτως την ιταλική Piaggio – σε ευρωπαϊκές κοινοπραξίες για εξοπλιστικά προγράμματα.
Επίσης μνημόνιο συμφωνίας (MoU) υπεγράφη τον περασμένο Μάρτιο μεταξύ της Baykar Technologies και της ιταλικής Leonardo για την ανάπτυξη μη επανδρωμένων τεχνολογιών.
Η συμφωνία βασίζεται στις βιομηχανικές συνέργειες και τη συμπληρωματικότητα των δύο εταιρειών στον μη επανδρωμένο τομέα. Το πεδίο εφαρμογής της κοινής επιχείρησης, με έδρα την Ιταλία, περιλαμβάνει το σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την παραγωγή και τη συντήρηση μη επανδρωμένων εναέριων συστημάτων.
Η ευρωπαϊκή αγορά, η οποία καλύπτει μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη, οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη επιτήρησης και μη επανδρωμένα αεροσκάφη βαθιάς κρούσης, αναμένεται να φθάσει τα επόμενα δέκα χρόνια τα 100 δισ. δολάρια.
Επίσης η Άγκυρα μέσω της συμμετοχής της στο πρόγραμμα SAFE επιδιώκει την απόκτηση τεχνογνωσίας, ενώ ως αβαντάζ προβάλλει την τεχνολογική της πρόοδο και τις υποδομές της στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας (π.χ. UAVs - drones Bayraktar, παραγωγή πυρομαχικών).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ένα δύσκολο δίλημμα. Από τη μία πλευρά, η ανάγκη για στρατηγική αυτονομία καθιστά επιτακτική τη συνεργασία με χώρες όπως η Τουρκία, από την άλλη, η πολιτική αστάθεια και η απομάκρυνση της Άγκυρας από τις ευρωπαϊκές αξίες εγείρουν σοβαρές επιφυλάξεις.
Η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος με υψηλό βαθμό αξιοπιστίας στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, προσπαθεί να αξιοποιήσει το θεσμικό της πλεονέκτημα. Ωστόσο, δεν παραγνωρίζει ότι μια δυναμική και τεχνολογικά προηγμένη Τουρκία μπορεί να προσελκύσει ευρωπαϊκά κεφάλαια, ιδιαίτερα αν πλαισιώσει τη διεκδίκησή της με συνεργασίες και ανταλλάγματα στον τομέα της ασφάλειας και της μετανάστευσης.
Ακολουθήστε το Business Daily στο Google news
