Έρχεται το ψηφιακό ευρώ: Οι θεωρίες συνωμοσίας και πώς καταρρίπτονται

Όλο και πιο κοντά έρχεται η έκδοση του ψηφιακού ευρώ, που θα αποτελέσει την ψηφιακή μορφή των παραδοσιακών χαρτονομισμάτων που εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Παράλληλα, όμως, με την τεχνική προετοιμασία για αυτό το μεγάλο βήμα, η ΕΚΤ δίνει και μια κρίσιμη επικοινωνιακή «μάχη», καθώς πολλές θεωρίες συνωμοσίας απειλούν να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στο ψηφιακό ευρώ, ή ακόμη και να αποτρέψουν την κυκλοφορία του.

Στην τελευταία συνέντευξη Τύπου της ΕΚΤ, η Κριστίν Λαγκάρντ απηύθυνε την πιο επιτακτική, έως τώρα, έκκληση στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους θεσμούς της ΕΕ να λάβουν τις κρίσιμες αποφάσεις για το θεσμικό πλαίσιο του ψηφιακού ευρώ, ώστε να προχωρήσει άμεσα η έκδοσή του.

«Οι κυβερνήσεις», τόνισε, «είναι σημαντικό να θεσπίσουν γρήγορα το νομοθετικό πλαίσιο για την πιθανή εισαγωγή ενός ψηφιακού ευρώ». Πρόσθεσε ότι «πρέπει να διασφαλίσουμε ότι στο εσωτερικό μας θα λάβουμε όλα τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία και τη διατήρηση του νομίσματός μας. Και από αυτή την άποψη, είμαστε πολύ αποφασιστικά επικεντρωμένοι στην ανάπτυξη του ψηφιακού ευρώ και στο να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να είμαστε εγκαίρως προετοιμασμένοι να καταστήσουμε αυτή την ψηφιακή μορφή κυρίαρχου χρήματος διαθέσιμη στο συντομότερο δυνατό χρόνο».

Η πρόεδρος της ΕΚΤ απάντησε και σε αιτιάσεις Ισπανού πολιτικού ότι το ψηφιακό ευρώ είναι μια «πυρηνική απειλή»:

• Έχω μια αρκετά απλή αντίληψη για το τι είναι το ψηφιακό ευρώ. Και για μένα αυτό είναι η ψηφιακή έκφραση των μετρητών. Όλοι έχουμε μετρητά. Οι περισσότεροι από εσάς, υποθέτω. Εγώ έχω. Μου αρέσουν τα μετρητά, είτε με τη μορφή κερμάτων είτε με τη μορφή τραπεζογραμματίων. Αυτά είναι μετρητά και αυτό είναι χρήμα της κεντρικής τράπεζας, αν θέλετε. Είναι κυρίαρχο χρήμα. 
• Αλλά καθώς οι τεχνολογίες εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου και καθώς ως αποτέλεσμα εξελίσσεται και η προτίμηση για τις πληρωμές, πρέπει να ανταποκριθούμε στη ζήτηση των Ευρωπαίων συμπατριωτών μας. Και θεωρώ το ψηφιακό ευρώ ως την ψηφιακή έκφραση των μετρητών. Είναι σαν ψηφιακά μετρητά. 
• Μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι, όσον αφορά την απόλυτη ιδιωτικότητα, δεν βρισκόμαστε ακριβώς στην ίδια σελίδα. Θα μπορούσατε να υποστηρίξετε, επίσης, ότι το κόστος των μετρητών είναι υψηλότερο. Αλλά στην ουσία, αυτό είναι (σ.σ.: μετρητά σε ψηφιακή μορφή). Επομένως, το να υποστηρίζει κανείς ότι το ψηφιακό χρήμα είναι μια πυρηνική βόμβα, νομίζω ότι είναι λίγο υπερβολικό. Δεν κρατάμε πυρηνικές βόμβες στις τσέπες μας, απ’ όσο γνωρίζω».

Η τεχνική προετοιμασία για το ψηφιακό ευρώ φθάνει στο τέλος της, τον Οκτώβριο και πλέον η έκδοση του ψηφιακού ευρώ θα είναι ζήτημα πολιτικής απόφασης από κυβερνήσεις και ευρωπαϊκούς θεσμούς. 

Η ΕΚΤ έχει ξεκαθαρίσει ότι το ψηφιακό ευρώ είναι απαραίτητο όχι μόνο για να δοθεί ένα ψηφιακό δωρεάν μέσο πληρωμών στους πολίτες, αλλά και για να ανακτήσει η Ευρώπη τον έλεγχο των πληρωμών από τους πολυεθνικούς (αμερικανικούς) οργανισμούς, όπως η Visa και η Mastercard, καθώς και να αποτραπούν απειλές από σταθερά κρυπτονομίσματα στην κυριαρχία του ευρώ.

Η ΕΚΤ έχει ξεκαθαρίσει ότι το ψηφιακό ευρώ είναι θεμελιωδώς διαφορετικό από τα κρυπτονομίσματα, καθώς υποστηρίζεται από μια κεντρική τράπεζα και χαρακτηρίζεται από σταθερές τιμές. Επίσης, δεν θα αντικαταστήσει τα μετρητά, αλλά θα είναι ένα συμπλήρωμα των μετρητών.

Οι θεωρίες συνωμοσίας και οι απαντήσεις

Οι θεωρίες συνωμοσίας που αναπτύσσονται κατά του ψηφιακού ευρώ, συχνά τροφοδοτούνται από παραπληροφόρηση και κερδίζουν έδαφος στους πολίτες που δεν έχουν αρκετή ενημέρωση για το θέμα.  Αυτές οι θεωρίες συνήθως περιστρέφονται γύρω από θέματα παρακολούθησης, απώλειας ελέγχου και κατάργησης των μετρητών. 

Ακολουθούν μερικές από τις κοινές θεωρίες συνωμοσίας και πώς αυτές καταρρίπτονται από την ΕΚΤ.

1. Το ψηφιακό ευρώ είναι εργαλείο μαζικής παρακολούθησης και ελέγχου:

Οι υποστηρικτές αυτής της θεωρίας ισχυρίζονται ότι ένα ψηφιακό ευρώ θα επέτρεπε στην ΕΚΤ ή στις κυβερνήσεις να παρακολουθούν κάθε συναλλαγή που κάνουν οι πολίτες, να παρακολουθούν τις καταναλωτικές τους συνήθειες, ακόμη και να ελέγχουν τι μπορούν να αγοράσουν ή πού μπορούν να ξοδέψουν τα χρήματά τους. Ορισμένοι φτάνουν στο σημείο να υποδηλώνουν ότι είναι ένα «ηλεκτρονικό λουρί» ή ένα μέσο «ψηφιακής υποδούλωσης» που θα εξυπηρετήσει υπερεθνικές οντότητες όπως «Νταβός και ΝΑΤΟ».

Η ΕΚΤ τονίζει σταθερά ότι η ιδιωτικότητα είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό σχεδιασμού του ψηφιακού ευρώ. Η ΕΚΤ και το Ευρωσύστημα δεν θα είναι σε θέση να αναγνωρίζουν ποιοι είναι οι χρήστες ή τι αγοράζουν από τα δεδομένα πληρωμών. Για τις πληρωμές εκτός σύνδεσης (offline), οι προσωπικές λεπτομέρειες των συναλλαγών θα είναι γνωστές μόνο στον πληρωτή και τον αποδέκτη, προσφέροντας ένα επίπεδο ιδιωτικότητας παρόμοιο με τα μετρητά. Το ψηφιακό ευρώ δεν θα είναι «προγραμματιζόμενο», πράγμα που σημαίνει ότι η χρήση του δεν θα περιορίζεται σε συγκεκριμένους τύπους αγαθών ή υπηρεσιών, ούτε θα περιορίζεται από τοποθεσία ή ώρα.

Το ψηφιακό ευρώ θα σχεδιαστεί για να συμμορφώνεται με τους αυστηρούς κανονισμούς προστασίας δεδομένων της ΕΕ, οι οποίοι είναι από τους ισχυρότερους στον κόσμο. Στόχος είναι η διαφύλαξη της ιδιωτικότητας των συναλλαγών, ενώ παράλληλα οι προδιαγραφές συμμορφώνονται με τα μέτρα καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας (AML/CFT).

2. Το ψηφιακό ευρώ θα οδηγήσει στην κατάργηση των μετρητών

Πολλοί πιστεύουν ότι η εισαγωγή ενός ψηφιακού ευρώ είναι ένα βήμα για την εξάλειψη των φυσικών μετρητών (χαρτονομισμάτων και κερμάτων), αναγκάζοντας έτσι όλους σε ένα ψηφιακό σύστημα που είναι ευκολότερο να ελεγχθεί κεντρικά.

Η ΕΚΤ τονίζει ότι το ψηφιακό ευρώ έχει σχεδιαστεί για να συμπληρώνει τα μετρητά, όχι να τα αντικαταστήσει. Θα προσέφερε μια πρόσθετη επιλογή για το πώς πληρώνουν οι άνθρωποι, ειδικά σε μια ολοένα και πιο ψηφιοποιημένη κοινωνία΄, όπου η χρήση μετρητών για καθημερινές συναλλαγές μειώνεται και οι ηλεκτρονικές αγορές είναι διαδεδομένες. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί η συνεχής δημόσια πρόσβαση σε χρήμα κεντρικής τράπεζας, είτε σε φυσική είτε σε ψηφιακή μορφή, διατηρώντας την ελευθερία των ανθρώπων να επιλέγουν την προτιμώμενη μέθοδο πληρωμής τους.

3. Το ψηφιακό ευρώ θα χρησιμοποιηθεί για την επιβολή αρνητικών επιτοκίων ή την πρόσβαση σε αποταμιεύσεις

 Έχουν εκφραστεί ανησυχίες ότι ένα ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την εφαρμογή αρνητικών επιτοκίων στις καταθέσεις των πολιτών ή για την άμεση πρόσβαση και τον έλεγχο των αποταμιεύσεών τους.

Η ΕΚΤ επιμένει ότι το ψηφιακό νόμισμα δεν θα χρησιμοποιηθεί για αυτούς τους σκοπούς. Έχει σχεδιασθεί ως μέσο πληρωμής και όχι ως μέσο χρηματοοικονομικών επενδύσεων. Οι ατομικές ψηφιακές καταθέσεις ευρώ θα είναι περιορισμένες και δεν θα αποφέρουν τόκο, ώστε να μειώνονται τα κίνητρα διατήρησης μεγάλων ποσών σε ψηφιακά πορτοφόλια ευρώ, προστατεύοντας έτσι την καταθετική βάση του τραπεζικού συστήματος.

4. Το ψηφιακό ευρώ θα υπονομεύσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τις εμπορικές τράπεζες

Ορισμένοι επικριτές, ειδικά εντός του τραπεζικού κλάδου, έχουν εκφράσει ανησυχίες ότι το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντική εκροή καταθέσεων από εμπορικές τράπεζες, επηρεάζοντας έτσι την ικανότητά τους να δανείζουν και δυνητικά αποσταθεροποιώντας το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Η ΕΚΤ υποστηρίζει ότι αυτοί οι φόβοι είναι αβάσιμοι. Το ψηφιακό ευρώ θα σχεδιαστεί με χαρακτηριστικά όπως όρια κατοχής και μηδενική αποζημίωση για να αποθαρρύνει τη χρήση του ως μέσο αποθήκευσης αξίας ή επενδυτικό εργαλείο. Η κύρια λειτουργία θα είναι για πληρωμές. Το συνολικό ποσό του χρήματος της κεντρικής τράπεζας σε κυκλοφορία (συμπεριλαμβανομένων των χαρτονομισμάτων) είναι αυτό που πραγματικά έχει σημασία για τις τράπεζες και ο αντίκτυπος του ψηφιακού ευρώ θα εξεταστεί σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο. Επιπλέον, ένα ψηφιακό νόμισμα που υποστηρίζεται από την κεντρική τράπεζα θα μπορούσε στην πραγματικότητα να ενισχύσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα προσφέροντας μια ασφαλέστερη εναλλακτική λύση για τους καταναλωτές κατά τη διάρκεια τραπεζικών κρίσεων.

5. Το ψηφιακό ευρώ προωθείται βιαστικά χωρίς σωστή εξέταση

Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι υπάρχει μια ασυνήθιστη επείγουσα διαδικασία προετοιμασίας του ψηφιακού ευρώ που μπορεί να κρύβει μια μυστική ατζέντα πίσω από την υλοποίηση του ψηφιακού ευρώ και να οδηγεί σε παράκαμψη των δημοκρατικών διαδικασιών. 

Η ΕΚΤ περιγράφει μια σταδιακή προσέγγιση. Σημειώνει ότι το έργο βρισκόταν για αρκετό καιρό σε «φάση διερεύνησης» και τώρα βρίσκεται σε «φάση προετοιμασίας» μέχρι τον Οκτώβριο του 2025. Μια τελική απόφαση για το αν θα εκδοθεί ψηφιακό ευρώ θα ληφθεί μόνο σε μεταγενέστερο στάδιο, και μόνο αφού τεθεί σε ισχύ ένα νομικό πλαίσιο και οριστούν όλα τα λειτουργικά χαρακτηριστικά. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει εκτεταμένη έρευνα, διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς και νομοθετικές συζητήσεις με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της ΕΕ.